کاربردهای درمانی و زیبائی بوتاکس
Botox یا همان Botulinum Toxin type A، نام فرآورده است تولید شده از باکتری کلستریدیوم بوتولینوم. بوتولینوم توکسین دارای چهار تیپ می باشد که با حروف A، B، C و F نام گذاری شده اند. این ترکیبات از لحاظ ساختمانی مشابه اما از نظر آنتی ژنی و سرولوژیکی متفاوت هستند. بوتاکس توکسین نوع A از سموم بوتولینیوم است. اما چرا این سم خطرناک در کنسروهای غذایی تا این حد در دنیای درمانی محبوب شده است؟
بوتاکس یک مهار کننده عصبی عضلانی با تزریق موضعی است که به همین خاطر فاقد عوارض جانبی سیستمیک است. بوتاکس بعنوان یک داروی مدرن و آرایشی دارای اثرات درمانی زیر است:
استرابیسموس و نیستاگموس
به عنوان یک درمان مؤثر و آلترناتیو جراحی در کودکان یا بزرگسالان مبتلا به استرابیسموس مادرزادی یا اکتسابی تحت عنوان Orphan drug تجویز می شود. همچنین در استرابیسموس ورتیکال در افتالموپاتی دیستیروئید بشرطی که عمل جراحی مناسب نباشد انتخاب مناسبی است.
بلفاروسپاسم و مشکلات اعصاب صورت وابسته
بوتولینیوم توکسین از انتخاب های اول درمانی این بیماری در افراد بالای 12 سال می باشد که به عنوان Orphan drug دسته بندی شده است.
دیستونیای سرویکال
تیپ های A و B تحت عنوان Orphan drug به منظور کنترل و کاهش وخامت وضعیت غیرعادی سر و درد گردن بررسی شده اند که نسبت به جراحی بسیار کم عارضه تر بوده اند. البته این روش درمانی ممکن است با عوارضی چون دیسفاژی، عفونت بخش فوقانی تنفسی، گردن درد و سر درد همراه باشد.
دیستونی های دهانی-فکی: این دارو بطور موفقیت آمیزی در کنترل انواع دیستونی های دهانی و یا مربوط به فک پایین مورد استفاده قرار گرفته است.
دیستونی اندام کانونی: بوتاکس به عنوان خط اول درمانی در دیستونی اندام کانونی مورد تجویز قرار می گیرد.
لرزش (ترمور): داروهای بسیاری در درمان سیستمیک این بیماری تجویز می شوند که داروی بوتاکس نیز می تواند در درمان انواع ترمور به خصوص انواع مقاوم به درمان و ترمور دست مفید باشد.
تعرق بیش از اندازه غدد آگزیلاری
در کنترل هایپرهیدروزیس اولیه و بدخیم آگزیلاری مقاوم به درمان های موضعی تجویز می شود. این نوع درمان نیاز به تکرار دارد اما احتیاطات خاصی را می طلبد چرا که ممکن است با قطع کامل تعریق و یا هموراژی موضعی همراه باشد. عوارضی چون تب و علائم شبه آنفولانزا نیز شایع می باشد.
اسپاسم همراه با فلج مغزی
باز هم به عنوان Orphan drug در کودکان مبتلا به این بیماری استفاده می شود که البته توصیه ی متخصصین به درمان توأم با فیزیوتراپی می باشد. همچنین می تواند به عنوان ضد درد پس از جراحی های اورتوپدی مربوطه نیز استفاده شود.
اسپاسم و دردهای عضلانی- اسکلتی
بوتولینوم توکسین در کنترل برخی انواع اسپاسم ها از جمله اسپاسم وابسته به MS و Stroke و درد های ناشی از سندروم درد میوفیشیال، درد مزمن گردن و درد مزمن کمر کاربرد دارد.
اختلال اسفنکتر مقعد
به صورت بسیار کارآمدی در درمان موارد غیر پیچیده ی فیشر مزمن مقعد استفاده می شود که با کاهش اسپاسم اسفنکتر مقعد و درد همراه است.
درمان پیشگیری کننده از میگرن
در این روش بوتاکس را با فاصله ی هر 12 هفته در اطراف سر و گردن تزریق می کنند. بیمارانی مناسب این روش درمانی هستند که بیش از 14 روز در ماه و هر بار بیش از 4ساعت در روز سردرد دارند.
اختلال ادراری نوروژنیک و یا وابسته به BPH
این دارو به منظور درمان بی اختیاری ادراری در بیماران مبتلا به شرایط خاص نورولوژیکی مانند صدمات طناب نخاعی یا multiple sclerosis که پرکاری مثانه دارند و یا انواع وابسته به هایپرپلازی خوش خیم پروستات استفاده میشود. درمان رایج این بیماری ریلکس کردن ماهیچه های مثانه و تخلیه ی مثانه به وسیله ی سوند می بود.
کاربردهای زیبایی بوتاکس
بوتاکس برای اولین بار در درمان خطوط moderate تا severe بین ابروها استفاده شد. در حال حاضر بیشترین کاربرد این دارو زیبایی و راه حلی ساده و بسیار کم عارضه برای رفع چین و چروک مناطق مختلف صورت است. اثرات این دارو بسیار وابسته به نحوه تزریق می باشد تا جایی که عملکرد درست یا نادرست درمانگر می تواند بوتاکس را از یک داروی بسیار کم عارضه به دارویی با مشکلات عجیب و باورنکردنی تبدیل کند.
نکته ی دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، محل تجویز و نوع چین و چروک است. در کل چین هایی که در اثر آفتاب، نیروی جاذبه و یا شلی پوست هستند، کمتر به این روش درمانی پاسخ می دهند. به عبارتی بوتاکس تنها در رفع چروک هایی مؤثر است که عضله در آن درگیر باشد. بهترین پاسخ این درمان در افراد جوان با بافت زیرپوستی محکم اتفاق می افتد و مناطق پیشانی، وسط ابروها و کناره های خارجی چشم نتیجه بهتری می دهند. در نواحی پایین تر صورت اثر مطلوب کمتر است. تجویز این دارو با کاربرد زیبایی در منطقه زیر ابرو تا بالای چشم، بارداری، شیردهی و بیماری های نورولوژیکی منع مصرف دارد.
عوارض جانبی بوتاکس
بیشتر عوارض جانبی این دارو موضعی و شامل حساسیت به دارو یا مواد داخل فرمولاسیون، عفونت و مشکلات ناحیه ی تزریق، کبودی، با احتمال بسیار کمتری سردرد طی 24 تا 48 ساعت نخست و افتادگی پلک که طی 3 هفته برطرف می شود و البته شیوع و شدت آن تا حدی وابسته به نحوه ی تجویز می باشد. موارد کمی عوارض جانبی سیستمیک نیز گزارش شده است که بیشتر ناشی از استفاده از دوز بالاتر از مقدار پیشنهاد شده و یا کم کردن فاصله ی بین تزریق ها بوده است.
به دلیل همراه بودن فرمولاسیون این دارو با یکی از مشتقات آلبومین، از نظر تئوری احتمال خطر بیماری Creutzfeldt-Jakob وجود دارد.
نکات عمومی و مهم در تجویز بوتاکس
شروع اثر این دارو بعد از 2-3 روز می افند که طی 7-10 روز به حداکثر رسیده و حدود 4-6 ماه ماندگاری دارد.
توصیه شده است پس از تزریق بوتاکس از مصرف الکل حداقل تا یک هفته اجتناب شود. همچنین داروهای ضدالتهاب مانند آسپیرین به مدت دو هفته قطع شود تا از کبودی جلوگیری شود.
از نظر کارخانه ی سازنده فاصله ی 12 هفته ای بین تزریق های به منظور زیبایی باید رعایت شود. برای مصارف غیر زیبایی نیز فاصله ی 8-12 هفته ای، از نظر متخصصین، توصیه شده است. ضروری است دوز مصرفی برطبق میزان پاسخ و شرایط درمانی تنظیم شود.
در بیماران ضعیف یا کم وزن و یا بیماری هایی که در سطح کمتری از وخامت برخوردارند، استفاده از دوزهای کمتر پیشنهاد می شود. تجویز داخل عضلانی کاملا وابسته به نوع و توده عضلانی فرد است. در هر شرایطی استفاده ی بیشتر از 360 واحد در بزرگسالان و 200 واحد در کودکان در طول 3 ماه مجاز نیست. همچنین حداکثر دوز مصرفی در هر ناحیه ی تزریق 5 واحد معرفی شده است. عدم پاسخ دهی به درمان می تواند ناشی از دوز نامناسب، تزریق نامناسب یا نگهداری دارو در شرایط بد باشد.
انواع راه های تجویز و نحوه آماده سازی
این فرآورده قابلیت تزریق به صورتIM ، Intradermally، Intracutaneousely، Sub-cutaneously و یا به صورت مستقیم داخل غدد را داراست.
برای رقیق سازی این دارو باید از سدیم کلراید 0.9% تزریقی استفاده کرد. توجه داشته باشید که در هنگام رقیق سازی از کف کردن محلول یا تکان دادن آن اجتناب شود. متداول است که برای جلوگیری از درد هنگام تزریق از لیدوکائین استفاده می کنند اما به دلیل احتمال واکنش ها یا تداخلات شناسایی نشده دارویی، کارخانه سازنده تنها سدیم کلراید 0.9% را پیشنهاد داده است.
شرایط نگهداری
این فراورده به صورت ویال های حاوی پودر وارد بازار می شود که آماده ی رقیق سازی با محلول سدیم کلراید 0.9% می باشند. قبل و نیز بعد از آماده سازی پودر، این دارو باید در دمای 2 تا 8 درجه نگهداری شود و از یخ زدگی اجتناب شود. پودر آماده شده ظرف حداکثر 4 ساعت باید به مصرف برسد در غیر این صورت دیگر قابل استفاده نیست.