علل
و عوارض مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک
آنتی‌بیوتیک
ها و یا همان چرک خشک کن ها، نقش مهمی در درمان عفونت‌های باکتریائی بازی
میکنند. اما بهمان اندازه که برای سلامت انسان مفید هستند ولی استفاده نادرست آنها
هم میتواند عواقب زیان باری را برای سلامت انسان رقم بزند.
تعریف: آنتی‌بیوتیک‌ها
داروهائی موثر در نابودی باکتریها یا توقف رشد هستند که بدین ترتیب موجب درمان عفونت
در بدن شده و در و آلام را از نقاط مختلف بدن انسان دور مینمایند. در این زمینه
سیستم ایمنی بدن بطور خودکار از عهده تعدادی از باکتری ها برآمده و بکمک سربازان
خود بنام گلبول‌های سفید خون به آنها حمله و باکتری‌های مضر را از بین میبرد. لکن
گاهی اوقات تعداد باکتری‌های تکثیر یافته در بدن به اندازه‌ای زیاد می‌شود که
سیستم ایمنی به تنهایی قادر به از بین بردن تمام آنها نبوده و در این صورت لازم
است از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده گردد.
پنی سیلین
اولین آنتی‌بیوتیکی بود که توسط الکساندر فلمینگ کشف و با اطلاع از ُساختمان
آن، در حال حاضر انواع مختلفی از آنها
نظیر آمپی‌سیلین و آموکسی‌سیلین در دسترس میباشند.
آنتی‌بیوتیک‌ها به اشکال مختلفی بشرح زیر در
دسترس هستند:
·
آنتی بیوتیک‌های خوراکی مثل
قرص‌ها، کپسول‌ها و شربت‌ها
·
آنتی بیوتیک‌های موضعی مثل پمادها
·
آنتی بیوتیک‌های تزریقی و داخل وریدی
انواع آنتی‌بیوتیک‌ها کدامند؟
·
پنی‌سیلین‌ها، سفالوسپورین‌ها،
ماکرولیدها، تتراسیکلین‌ها، بتالاکتام‌ها، کینولون‌ها و…
تاریخچه مصرف آنتی‌بیوتیک
در زمان
های بسیار قدیم یونانیان، چینی‌ها و مصری‌ها
بدون اطلاع از باکتری ها از نان کپک زده برای درمان زخم‌های باز استفاده می‌کردند.
در قرن 19 میلادی پاول ارلیش، پزشک آلمانی ماده شیمیایی رنگ آمیزی سلولهای باکتری
معرفی و او پی برد که میتوان سلولهای باکتری را بدون آسیب به سلول های انسان از
بین برد. در سال ١٩٠٩ میلادی، ایشان موفق
به معرفی آرسفنامین برای درمان سیفلیس و بدین ترتییب اولین آنتی‌بیوتیک به طور
رسمی مورد استفاده قرار گرفت. حدود ٣٠ سال یک میکروبیولوژیست اوکراینی-آمریکایی به
نام سلمان واکسمان با کشف بیش از ۲٠ داروی موثر بر باکتریها
برای اولین بار نام آنتی‌بیوتیک را استفاده کرد. اکساندر فلمینگ در سال ١٩۲۸ میلادی سرانجام موفق به کشف
پنی‌سیلین شد که تا پایان جنگ جهانی دوم جان میلیون ها انسان را نجات داد.
مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک در جهان و پدیده مقاومت دارویی
در موارد بروز مقاومت میکروبی عملا
باکتری ها به درمان های داروئی حساسیت نداشته و پاسخ نمیدهند. مقاومت میکروبی یکی
از مشکلات مهم در سر راه درمان عفونت ها بوده و معمولا طی زمان و در اثر تغییرات
ژنتیکی اتفاق می‌افتد که گاهی حتی هیچ راهکاری برای مقابله با آن وجود ندارد.
مقاومت
میکروبی یک تهدید جدی بهداشت عمومی جهانی است که باعث مرگ حداقل ١/٢٧میلیون نفر در
سراسر جهان شده است و این توانایی را دارد که بر افراد در هر مرحله از زندگی و
همچنین صنایع مراقبت های بهداشتی، دامپزشکی و کشاورزی تاثیر بگذارد.
عواملی که منجر به بروزمقاومت میکروبی می‌شود شامل موارد
زیر است:
·
استفاده بیش از حد و مصرف
خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها
مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها
نه تنها مفید نیست بلکه میتواند باعث بروز مقاومت هم بشود. به عنوان مثال اکثر
موارد گلودرد ویروسی بوده و نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک ندارد.
·
استفاده نادرست از آنتی بیوتیک‌ها
باکتریها از هر فرصتی برای
تکثیر استفاده میکنند. در این شرایط اگر فرد مصرف داروی خود را فراموش کند (یک یا
چند روز) ، درمانش را زودتر از زمانی که پزشک معالج درنظر گرفته قطع کند یا از
آنتی‌بیوتیک مناسب استفاده نکند (مثلا داروی فرد دیگری را مصرف کند) باکتریها
شروع به تکثیر کرده و در روند تکثیر با تغییرات و جهش‌هایی که اتفاق می‌افتد نسبت
به برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم می‌شوند.
·
مصرف در دام‌پروری
باکتری‌های موجود در حیوانات
هم می‌توانند دچار مقاومت آنتی‌بیوتیکی شده و از طریق خوراک به انسان منتقل شوند. حدود
۸٠٪ از آنتی‌بیوتیک‌ها در
آمریکا برای دام مصرف می‌شود که مصرف نابجای آنها میتوتند سبب مقاومت میکروبی شود.
·
مقاومت خود به خودی
گاهی ساختار
ژنتیکی باکتریها خود به خود دچار تغییر شده و باعث می‌شود آنتی‌بیوتیک قادر به
شناسایی باکتری و از بین بردن آن نباشد.
·
انتقال مقاومت آنتی بیوتیکی
ممکن است
باکتری مقاوم به درمان آنتی‌بیوتیکی به فرد دیگری سرایت کند و فرد بیمار جدید به
آنتی‌بیوتیک پاسخ ندهد.
نحوه مصرف صحیح و ایمن آنتی‌بیوتیک‌ها:
متاسفانه مصرف انتی بیوتیک ها در ایران بالا
بوده و شیوع تجویز آنتی بیوتیک در آن ٤۵ تا ٧۲ درصد برای
بیماران بستری و سرپایی است. توصیه های لازم
برای عملکرد بهتر آنتی بیوتیک ها در درمان عفونت ها:
·
مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها دقیقا مطابق
با نظر پزشک معالج
پزشک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک
یا تعداد روزهایی که باید آن را مصرف کرد و همچنین تعداد دفعاتی که باید آنتی‌بیوتیک
در روز استفاده شود و این که باید همراه غذا مصرف شود یا با معده خالی را مشخص میکند.
بهتر است در صورت داشتن هر نوع سوالی درباره نحوه مصرف آنتی‌بیوتیک با پزشک مشورت
کنیم.
·
آنتی‌بیوتیک خود را برای استفاده
در آینده نگه ندارید
این کار نه تنها کمکی نخواهد
کرد بلکه ایمن هم نیست، چرا که همان طور که گفتیم هر آنتی‌بیوتیک فقط برای درمان
همان عفونتی که تجویز شده موثر است.
·
آنتی‌بیوتیک تجویزشده برای
خودتان را به دیگران پیشنهاد ندهید
آنتی‌بیوتیک‌ها بر اساس نیاز
هر فرد، وضعیت سلامتی، نوع بیماری و حساسیت‌های دارویی که دارد تجویز شده و مشابه
لباسی است که مناسب همان شخص دوخته شده و نباید آنها را بدون مشورت پزشک به بیمار
دیگری پیشنهاد داد.
·
آنتی‌بیوتیک‌های استفاده نشده را
به روش صحیح دور بریزید
معمولا پزشک دقیقا مطابق
نیاز دارو تجویز میکند، اما در صورتی که داروی شما اضافه ماند برای دور ریختن آن
بهتر است با دکتر داروساز مشورت کنید. قبل از دور ریختن داروی اضافی خارج کردن آن
از بسته به نحوی که قابل استفاده مجدد نباشد توصیه می شود.
عوارض جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها:
معمولا عوارض مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
جدی نیست و با تمام شدن دوره مصرف دارو فروکش میکند. شایع‌ترین عوارض مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
به شرح زیر است:
·
اسهال، تهوع و استفراغ، ضایعات پوستی قرمزرنگ، سرگیجه، عفونت‌های
قارچی
عوارض جدی‌تر
و خطرناک مصرف آنتی‌بیوتیک شامل موارد زیر است:
·
عفونت با باکتری کلستریدیوم دیفیسیل (این باکتری به طور
نرمال در روده زندگی میکند و مصرف آنتی‌بیوتیک با از بین بردن سایر باکتریها
فرصت را برای رشد باکتری کلستریدیوم دیفیسیل فراهم کرده و منجر به بروز اسهال شدید
و خطرناک می‌گردد)
·
واکنش‌های آلرژیک (حساسیت به آنتی‌بیوتیک) که گاهی اوقات میتواند
خطرناک و تهدید کننده‌ی زندگی باشد.
بهتر است قبل از مصرف دارو
بروشور( راهنمای مصرف) آن را مطالعه کرده و از عوارض احتمالی و علائم حساسیت آگاه
شده و در صورت بروز هر کدام با پزشک معالج مشورت کنیم.
تداخل دارویی آنتی‌بیوتیک‌ها
گاهی اوقات ممکن است آنتی‌بیوتیک‌ها
با برخی داروها یا مواد تداخل داشته باشند، به این معنی که اگر همراه با هم
استفاده شوند، اثری که می‌گذارند متفاوت با آن چیزی است که از آنتی‌بیوتیک انتظار
داریم. بهتر است برای آگاه شدن درباره این تداخلات با پزشک یا دکتر داروساز مشورت
کنیم.
در ادامه برخی از مهمترین
تداخلات آنتی‌بیوتیک‌ها را توضیح خواهیم داد:
·
الکل
بهتر است حین استفاده از
آنتی‌بیوتیک‌ها الکل مصرف نشود و در صورتی در رژیم دارویی مترونیدازول یا
تینیدازول وجود داشته باشید مصرف الکل حتما باید قطع شود. مصرف هم زمان الکل و
این داروها باعث بروز علائم زیر می‌شود:
درد شکم، احساس ناخوشی، گر
گرفتگی، ضربان قلب سریع و نامنظم، سردرد، سرگیجه، احساس خواب‌آلودگی
·
قرص‌های پیشگیری از بارداری
برخی آنتی‌بیوتیک‌ها
مثل ریفامپیسین، ممکن است باعث کاهش اثر قرص‌های پیشگیری از بارداری شود.
·
برخی داروهای مورد استفاده در
بیماری‌های قلبی-عروقی شامل: وارفارین، داروهای مسدود کننده گیرنده بتا، داروهای کاهنده
اسید معده و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی
مهمترین علائم حساسیت به آنتی‌بیوتیک
حساسیت به آنتی‌بیوتیک یکی از عوارض نادر مصرف این دارو بوده و شدت علائم آن
معمولا خفیف تا متوسط است و شامل موارد زیر می‌شود: کهیر، سرفه، تنفس صدادار، تنگ
شدن راه هوایی گلو (که ممکن است منجر به سختی در تنفس شود)
این علائم
معمولا به خوبی با داروهای آنتی‌هیستامین برطرف می‌شوند. اما در موارد نادر میتواند
باعث ایجاد واکنش آلرژیک به نام شوک آنافیلاکسی شود که شامل علائم زیر می‌باشد و
باید هر چه سریع‌تر به اورژانس مراجعه کرد:
·
ورم کردن صورت، لب‌ها، زبان و گلو
·
اختلال در تنفس و صحبت کردن
·
گرفتگی گلو و درد قفسه سینه
·
تاول‌های پوستی و جدا شدن لایه‌های پوست
عمده نگرانی در خصوص مصرف آنتی‌بیوتیک
مهمترین
نگرانی که در خصوص مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها وجود دارد، به وجود آمدن پدیده مقاومت
دارویی در اثر استفاده بیش از حد و یا نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها است که در این صورت
عواقب زیر بروز پیدا خواهد کرد:
·
افزایش احتمال ابتلا به عفونت‌های شدید
·
عوارض دارویی شدید
·
افزایش طول مدت بستری شدن در بیمارستان
·
افزایش تعداد دفعات نیاز به ویزیت پزشک
·
افزایش هزینه‌های
درمان
عفونت‌هایی که با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند
آنتی‌بیوتیک‌ها
برای درمان طیف وسیعی از عفونت‌ها در قسمت‌های مختلف بدن مورد استفاده قرار می‌گیرند،
از جمله:
عفونت‌های پوستی و بافت نرم مثل:
·
سلولیت، گانگرن گازی، زرد زخم،
عفونت‌های ناشی از گاز گرفتگی توسط حیوانات، فاشئیت نکروزان (عفونت همراه با از
بین رفتن بافت‌های سطحی و پوست بدن)
عفونت‌های راه تنفسی و گلو مثل:
·
ذات الریه، گلودرد استرپتوکوکی، سیاه
سرفه
عفونت‌های دستگاه ادراری و تناسلی مثل:
·
عفونت‌های منتقل شونده از
راه تماس جنسی، واژینوز باکتریال، عفونت‌های ادراری
عفونت‌های چشم و سایر بیماری‌ها از جمله:
·
اندوکاردیت (عفونت داخلی قلب
و دریچه‌ها)، سیاه زخم، بیماری لایم، عفونت خون
طرح چند شایعه درباره آنتی‌بیوتیک‌ها:
1.
تاثیر آنتی‌بیوتیک‌ها بر همه
عفونت‌ها
2.
به محض بیمار شدن، باید آنتی‌بیوتیک
بخوریم
3.
به محض احساس بهبودی، می‌توانم
آنتی‌بیوتیک را قطع کنم
4.
اگر هر روز راس ساعت خاصی داروی
آنتی‌بیوتیک را مصرف نکنم، باز هم اثربخشی لازم را دارد
5.
هرچقدر تعداد بیشتری داروی آنتی‌بیوتیک
بخورم، سریع‌تر خوب می‌شوم
6.
اگر در مصرف آنتی‌بیوتیک بی‌دقت
و بی‌نظم باشم، باکتری زودتر از بین میرود.
8.
واکسن زدن به مقابله با مقاومت
آنتی‌بیوتیکی کمک میکند